Gepubliceerd op:

De uitdaging

De provincie Gelderland heeft een negatief zwemadvies afgegeven voor de Spiegelwaal vanwege bacteriologische vervuiling. De oorzaak: openstaande duikers laten vervuild Waalwater binnen. Eerdere jaren werden deze duikers tijdens het zwemseizoen gesloten, maar dat is nu bewust niet gedaan vanwege ecologische belangen, de stroming is namelijk essentieel voor een gezond leefgebied voor vissen en andere soorten. Daarnaast brengt het afsluiten van de duikers hoge kosten met zich mee en veroorzaakt extra slijtage, waardoor de constructie minder lang meegaat.

Rijkswaterstaat zocht naar een compromis: hoe is het mogelijk om zowel veilig te zwemmen en om te voldoen aan de Kaderrichtlijn Water, zonder het dichtstorten van de duikers?

Daarom is er onderzocht of het mogelijk is om het water dagelijks te testen, zodat waarschuwingen sneller kunnen worden afgegeven zonder de duikers standaard te sluiten. Het vervuilde water komt namelijk in ‘wolken’ die tijdelijk en plaatselijk zijn. Met de huidige meetmethodes duurt de uitslag enkele dagen. Door met meer precisie en hogere frequentie te meten, wordt het mogelijk om beter in te schatten wanneer het water veilig is. Zo kan de waterkwaliteit actueler worden beoordeeld, wat ruimte biedt voor slimmer en minder restrictief gebruik van het water.

Een innovatieve oplossing

De voorgestelde oplossing is om dagelijks de waterkwaliteit te meten op E. coli, intestinale enterokokken en blauwalg met behulp van een snelle QPCR-test. Deze methode lijkt op de coronasneltest die via de neus werd afgenomen: snel, betrouwbaar en relatief eenvoudig in gebruik.

Dagelijks meten is essentieel voor actuele waterveiligheid, maar ook tijdrovend en kostbaar. Daarom wordt het lokale innovatie ecosysteem ingezet: Watersportvereniging Bastion is dagelijks op het water aanwezig en heeft zelf belang bij schoon en veilig zwemwater. Door hen verantwoordelijk te maken voor het meten, in samenwerking met een kennispartner die de apparatuur en training levert, ontstaat een slimme, gedeelde aanpak tussen gebruikers, overheid en bedrijfsleven.

Waarde voor iedereen

Deze aanpak levert waarde op voor alle betrokken partijen:

  • Watersportverenigingen krijgen inzicht in de waterkwaliteit, wat hun eigen gezondheid ten goede komt.
  • De provincie Gelderland kan sneller en gerichter zwemadviezen afgeven, wat bijdraagt aan haar verantwoordelijkheid voor volksgezondheid.
  • Rijkswaterstaat hoeft de duikers minder snel af te sluiten, wat kosten bespaart en de ecologie ten goede komt.
  • De gemeente Nijmegen behoudt een aantrekkelijk en veilig recreatiegebied voor haar inwoners en bezoekers.
  • De kennispartner krijgt een relevante praktijkcase en een financiële vergoeding.

Kortom, het hele ecosysteem profiteert. En alleen door samenwerking kan deze oplossing daadwerkelijk slagen!

Belangrijkste geleerde lessen uit het Spiegelwaal innovatie ecosysteem

Het voorbeeld van de Spiegelwaal laat goed zien wat er komt kijken bij innovatie ecosystemen in de praktijk. De samenwerking tussen partijen zoals Rijkswaterstaat, de provincie, de gemeente en gebruikers als watersportverenigingen, geeft waardevolle inzichten die ook breder toepasbaar zijn:

  1. Betrokkenheid van partijen vraagt energie en geduld: Partijen verschillen sterk in tempo en besluitvormingsprocessen. Waar een lokale watersportvereniging snel kan schakelen, hebben overheden vaak meer tijd nodig. Een succesvolle samenwerking vraagt daarom om flexibiliteit, gerichte communicatie en het vermogen om partijen op hun eigen tempo mee te nemen.
  2. Een innovatie-ecosysteem bouw je niet in één dag. Vertrouwen, gedeelde doelen en samenwerking moeten groeien. Ook de samenstelling van het ecosysteem kan in de tijd veranderen. Nieuwe actoren, zoals een kennispartner met expertise op het gebied van E. coli-metingen, kunnen later worden toegevoegd als de behoefte daaraan ontstaat. Dit vraagt om een flexibele houding en een ecosysteem dat openstaat voor groei en verandering.
  3. Begin daar waar energie zit: In Nijmegen bleek de watersportvereniging een logische en gemotiveerde partner om mee te starten. Door te beginnen met partijen die al willen en kunnen, komt een ecosysteem sneller in beweging en ontstaan er tastbare resultaten die anderen kunnen overtuigen om ook aan te haken.
  4. Start klein, leer snel, schaal gericht op: De aanpak in Nijmegen begint met één use case (dagelijks meten van waterkwaliteit). Deze kleine stap maakt het mogelijk om te leren over samenwerking, technologie en governance. Pas daarna wordt opgeschaald, zo houd je het behapbaar. Opschalen betekent hier bijvoorbeeld: automatische monitoring inzetten, het hele zwemseizoen meten in plaats van tijdelijk, of bij bewezen effectiviteit de aanpak uitbreiden naar andere rivierlocaties in Nederland.
  5. Geef partijen een rol: Stakeholders uitnodigen is één ding, maar echt samenwerken begint pas als je partijen ook een duidelijke taak of verantwoordelijkheid geeft. In Nijmegen kreeg de watersportvereniging niet alleen een stem, maar ook een rol in de oplossing: het dagelijks meten van waterkwaliteit.
  6. Kijk over je eigen grenzen heen: De betrokken partijen leerden actief van andere gebieden waar vergelijkbare problemen spelen, zoals E. coli-vervuiling bij zwemlocaties. Het is geen baanbrekende aanpak, maar juist het gericht toepassen van bestaande kennis is enorm efficiënt.
  7. Verdeel verantwoordelijkheden: Twee keer per jaar organiseert de gemeente een stakeholdersoverleg. Niet om alleen te informeren, maar om concreet te bespreken wie waar verantwoordelijk voor is. Zo komt de last niet automatisch bij de gemeente te liggen, maar wordt eigenaarschap gedeeld binnen het ecosysteem.

Na het lezen van deze vijfdelige blogserie heb je een goed begrip van innovatie-ecosystemen. Van de basisprincipes (Deel I) en de noodzaak ervan (Deel II), tot de succesfactoren, uitdagingen en hoe je een ecosysteem opzet (Deel III en IV). Het praktijkvoorbeeld van de Spiegelwaal (Deel V) laat zien hoe het in de realiteit werkt. Dus, ben je klaar om zelf aan de slag te gaan?

Bij vragen kun je altijd contact opnemen met Baukje Faber voor verdere ondersteuning. Een overzicht van de blogserie is hieronder te vinden: