Het is één van oma’s wijsheden: draag laagjes kleding als bescherming tegen koud weer. Laagjes, dat is waar effectieve, transparante communicatie over algoritmen ook om vraagt. In het laatste geval gaat het dan echter niet om laagjes kleding, maar om een gelaagde communicatie. Een gelaagde communicatie, om een koude en ineffectieve manier van informatievoorziening te voorkomen.

Transparant communiceren

Organisaties gebruiken algoritmes in allerlei verschillende besluitvormingsprocessen. Transparante communicatie over het gebruik hiervan is belangrijk voor het verantwoord gebruik van AI. Op een heldere manier inzichtelijk maken hoe algoritmes gebruikt worden voor een bepaalde beslissing, helpt om het subject te includeren. Het subject is de persoon op wie een algoritmisch besluitvormingsproces een impact heeft, zonder dat diegene zelf gebruik maakt van het algoritme. Vaak betreft het burgers of klanten van een organisatie.

Met name voor overheidsorganisaties is het van belang om transparant te zijn over het gebruik van algoritmes, voor de rechtsbescherming van burgers. Wanneer een algoritme bijvoorbeeld discrimineert, moet er voor de burger een mogelijkheid zijn om het proces in te zien en diens eigen rechten te verdedigen. Aangezien overheden wettelijk verplicht zijn om hun besluiten over burgers te motiveren, is het niet meer dan logisch dat de algoritmes die daarvoor worden gebruikt ook worden uitgelegd. Ook voor private organisaties kan transparant communiceren over het gebruik van algoritmes helpen om de klant meer te betrekken en ongewenste uitkomsten te voorkomen.

Transparante communicatie is dus van het hoogste belang, maar hoe doe je dat op een effectieve manier? Overheidsorganisaties worden binnenkort verplicht hun gebruikte algoritmes te publiceren in het Algoritmeregister. Dit is een centrale plek met een overzicht van de algoritmes die organisaties gebruiken. De doelstelling, eigenschappen en specifieke implementatie van een algoritme wordt in dit register weergegeven. Hoewel het Algoritmeregister inzicht kan geven in het gebruik van algoritmes voor onderzoekers en toezichthouders, schiet het te kort als communicatie richting burgers en klanten. De informatie in het register is te complex en ontoegankelijk weergegeven voor iemand zonder expertise op het gebied van algoritmes. Het Algoritmeregister is dus geen one-size-fits-all oplossing voor communicatie richting journalisten, onderzoekers, toezichthouders en burgers.

Voor transparante en inclusieve communicatie zijn drie dingen van belang: Gelaagdheid, Compleetheid en Inzichtelijkheid.

1. Gelaagdheid

Om effectief te communiceren naar alle relevante doelgroepen is een ‘gelaagde communicatie’ nodig. Dit houdt in dat niet alle informatie tegelijkertijd in één pakket gecommuniceerd wordt richting alle belanghebbenden, maar dat er verschillende stappen zijn in de hoeveelheid en de complexiteit van de informatie die gedeeld wordt. Organisaties zouden er goed aan doen om een eerste laag in communicatie aan te bieden, waarin een algoritme in begrijpelijke taal wordt uitgelegd aan niet-deskundigen. De Algoritmewijzer kan hiervoor een geschikte tool zijn.

De Algoritmewijzer is vergelijkbaar met de Kijkwijzer voor films, waarin met behulp van begrijpelijke symbolen snel en overzichtelijk wordt weergegeven wat de eigenschappen zijn van het gebruikte algoritme. Wanneer de wijzer geïntegreerd wordt in de digitale interfaces van apps en websites, komt de informatie bovendien ook op een voor de burger/klant logische plek. Deze zal immers zelf niet snel op onderzoek uitgaan in het Algoritmeregister. Achter deze eerste communicatie-laag kunnen vervolgens verdere lagen worden toegevoegd (zoals het Algoritmeregister), voor stakeholders die uitgebreidere informatie behoeven.

2. Compleetheid

Naast gelaagde communicatie is ook een complete communicatie van belang, gedurende de gehele klantreis. Informatie over het gebruik van algoritmes is relevant aan het begin van een besluitvormingsproces, wanneer een subject gegevens moet delen. Echter, ook aan het einde van een proces is transparantie van belang. Overheden sturen dan vaak een besluitbrief naar burgers waarin een beslissing wordt meegedeeld en toegelicht. Dit is opnieuw een belangrijk moment om richting een subject te communiceren op welke manier een algoritme is ingezet om bijvoorbeeld te besluiten of iemand wel of geen uitkering krijgt.

3. Inzichtelijkheid

Om überhaupt te kunnen communiceren over de inzet van algoritmes naar buiten toe, is het allereerst van belang om binnen een organisatie het gebruik van algoritmes inzichtelijk te maken. Een gestandaardiseerde aanpak in documentatie over het gebruik van algoritmes kan hieraan bijdragen. Ook kan de Algoritmewijzer helpen om binnen een organisatie consistent en overzichtelijk te communiceren over algoritmes. Tot slot kunnen ‘Explainable AI’ tools bijdragen aan een beter begrip van de werking van complexere algoritmen.

Een organisatie die intern inzichtelijk heeft hoe en waar algoritmes worden ingezet, voorziet in een complete communicatie gedurende de gehele klantreis en de informatie in meerdere lagen presenteert, is goed op weg naar het realiseren van een transparante en inclusieve communicatie. En dat met dank aan oma.