Alle kennis uit een register halen klinkt logisch, maar dat werkt in de praktijk vaak niet zo. Registers bevatten technische informatie die voor veel burgers lastig te doorgronden is. Zonder duidelijke uitleg over wat een algoritme precies doet en welke risico's en rechten daarbij horen, blijft transparantie slechts een formaliteit. Al langere tijd is er een brede overeenstemming binnen de politiek over transparantie van algoritmes en de opname in het algoritmeregister. Het debat maakte duidelijk dat slechts een fractie van de algoritmes geregistreerd is, terwijl juist deze transparantie cruciaal is in de opname van algoritmes. Maar lost de registratie van algoritmes de vraag naar transparantie op?

Het enkel publiceren van algoritmes in een register blijkt uit verschillende onderzoeken onvoldoende (Kemper, J. & Kolkman, D. (2018), Keymolen, E. (2024), Nieuwenhuizen, E. (2025), Stamboliev, E. (2023); communicatie en begrijpelijkheid zijn cruciaal om burgers inzicht en grip te geven op algoritmische besluitvorming, en dat doe je op een voor de burger logisch moment in de klantreis.  Ja, het is belangrijk dat burgers weten wat hun rechten zijn en hoe ze die kunnen benutten door bijvoorbeeld duidelijke brieven, maar om succesvol begrip te creëren is het stukje ai-geletterdheid en ‘citizen empowerment’ een cruciale stap waar nog niet genoeg over wordt gesproken binnen de tweede kamer. De motie van kamerlid Kathmann (GroenLinks-PvdA) voor duidelijke communicatie richting burgers om hen te wijzen op mogelijkheden voor het maken van bezwaar en het indienen van klachten is een stap in de goede richtingchting maar echte transparantie vraagt om meer. Het vergroten van datageletterdheid en het versterken van de positie van burgers is minstens zo belangrijk.

Algoritmewijzer

Initiatieven zoals de Algoritmewijzer laten zien hoe dit kan. Deze tool, ontwikkeld in samenwerking met overheden en wetenschap, biedt via begrijpelijke beeldtaal en gebruikersonderzoeken concrete inzichten in hoe algoritmes werken en wanneer je er als burger mee in aanraking komt. Dit soort initiatieven zorgen ervoor dat burgers grip krijgen op algoritmische besluitvorming en niet alleen afhankelijk zijn van wat in een register staat.

Kortom, transparantie is pas effectief als burgers niet alleen weten dát er een algoritme is, maar ook begrijpen wat dat betekent en welke rechten ze hebben.

Wil je weten hoe jij als dienstverlener kunt bijdragen aan transparantie en begrijpelijkheid rondom algoritmes? Verdiep je in de Algoritmewijzer en ontdek hoe jij burgers kunt helpen grip te krijgen op algoritmische besluitvorming