Het versterken van digitale autonomie is niet alleen noodzakelijk, maar ook haalbaar. Het vereist dat we nu de regie nemen, samenwerken en strategisch investeren in lokale en Europese alternatieven. Hoe kunnen organisaties zich losmaken van vendor lock-in en een gezondere markt creëren? Wat kun jij doen om digitale autonomie op de agenda te zetten en jouw organisatie voor te bereiden op een toekomst met meer controle?
Digitale Autonomie – Controle in de cloud
De publieke sector kiest massaal voor Microsoft, Amazon en Google. Deze Amerikaanse bedrijven slaan voor miljarden publieke euro’s per jaar onze data op. Dit brengt steeds grotere risico’s met zich mee. De regie is verloren. Zienderogen staan onze Nederlandse publieke waarden onder druk. Ons land slaat alarm. Kunnen we nog uit de Amerikaanse cloud-fuik komen?
Waarom is digitale autonomie zo belangrijk?
Digitale autonomie is essentieel omdat het organisaties in staat stelt de regie te behouden over hun digitale infrastructuren en data. Publieke dienstverlening en bedrijfsvoering kan niet zonder deze IT. Wanneer onze overheden en publieke instellingen afhankelijk zijn van grote buitenlandse techbedrijven, kunnen ze in conflict komen met belangrijke publieke waarden, zoals privacy, transparantie en de veiligheid van gegevens. Deze afhankelijkheid geeft ook financiële en geopolitieke risico's.
Ongezond
Nederlandse overheden, onderwijs, banken en bedrijven kiezen massaal voor de grote Amerikaanse cloud-aanbieders. Zo dragen ze bij aan een ongezonde machtsverhouding in de wereldwijde cloud-markt. Het betreft niet enkel opslag van data in de cloud; Dezelfde bedrijven domineren op vrijwel het hele vlak van infrastructuur, platformen en software; van datacentrum tot kantoorautomatisering. Er is sprake van allerlei horizontale en verticale marktintegraties, waardoor de markt zeer ongezond is geworden.
Lockin-as-a-service
Alternatieven kunnen de markt niet op of worden overgenomen. Er zijn problemen met data-portabiliteit en cloud-interoperabiliteit. Er zijn ook problemen met prijsverhogingen door de machtige aanbieders. De internationale schaalvergroting vertaalt zich naar omzet, niet naar (schaal)voordeel voor klanten. Overstappen naar een andere Amerikaanse aanbieder is een grote drempel, en het resultaat waarschijnlijk hetzelfde. Er is sprake van toenemende vendor lock-in voor miljarden publieke euro’s.
Geopolitieke risico's
De dominantie van Amerikaanse cloud-aanbieders brengt ook geopolitieke risico’s met zich mee. De invloed van deze buitenlandse bedrijven kan onze publieke instellingen ondermijnen.
----
Amerikaanse bedrijven vallen bijvoorbeeld onder de CLOUD Act. Deze stelt de Amerikaanse overheid in staat om toegang te krijgen tot gegevens van gebruikers (zoals overheden of inwoners) die worden opgeslagen door Amerikaanse bedrijven, zelfs als die data in Europa of Nederland zijn opgeslagen. Informatie over de CLOUD Act vind je hier.
----
Hoewel we Amerika als een bondgenoot beschouwen, moeten we niet vergeten dan de VS ‘america first’ kiest en ze andere belangen, wetten en normen heeft op digitaal gebied. Er wordt heel gemakkelijk gestapt over het feit dat Amerikaanse bedrijven geen loyaliteit hebben aan Nederlanders of onze waarden. Organisaties lijken zich er niet van bewust dat een IT-contract (wat AVG-proof lijkt) overruled wordt wanneer de Amerikaanse overheid van een bedrijf Microsoft eist om toegang te geven tot gegevens van een Nederlandse overheid en haar burgers, of om internationale handelsbeperkingen uit te voeren; zoals “de server een maand uitzetten”.
Er is geen (kant-en-klaar) alternatief
Waarom kiezen organisaties niet voor andere aanbieders? Er zijn geen vergelijkbare diensten van Europese of Nederlandse bedrijven. Qua gemak hebben Microsoft, Google en Amazon het goed geregeld. Het is niet voor niets dat ze zo populair zijn geworden. De andere aanbieders die er zijn, komen nauwelijks naar voren in Europese aanbestedingen. Dit komt mede doordat organisaties nog weinig IT-diensten aanbesteden met prioriteit op autonomie.
----
Als we een andere marktverhouding en aanbieders willen, dan moeten we zelf andere prioriteiten stellen, keuzes maken en anders inkopen.
----
Alarm
De huidige situatie doet ook de Europese en Nederlandse strategische alarmbellen afgaan. Europa richt zich daarom meer op het versterken van de digitale soevereiniteit, ten behoeve van veiligheid, privacy en concurrentiekracht. In rap tempo zien we het probleem van gebrekkige digitale autonomie en soevereiniteit ook terugkomen in onze landelijke strategische visies, agenda’s en beleid.
---
Recent zette de Staatssecretaris de verhuizing van overheidsgegevens naar de cloud op stil.
---
De dreiging neemt toe. Ons vermogen om risico’s te ondervangen neemt af. We zijn ook nog niet succesvol gebleken om serieuze alternatieven te organiseren. Dit is uiterst zorgwekkend op Europees, landelijk en lokaal niveau.
Zijn we te laat?
We zijn niet te laat, maar moeten nu aan de slag en andere keuzes maken: Wanneer organisaties hun korte termijn digitaal gemak belangrijker blijven vinden dan autonomie, zal er niets veranderen. Daarnaast dienen organisaties te accepteren dat een digitale transitie eerst ‘pijn’ gaat doen, voordat het beter wordt. Zo zullen nieuwe alternatieven waarschijnlijk niet meteen kunnen tippen aan het gebruiksgemak van de bestaande diensten van de Amerikaanse giganten. Toch biedt deze overgang op de lange termijn voordeel. Lokale(re) alternatieven bieden bijvoorbeeld meer mogelijkheden tot nauwe samenwerking dan grote afstandelijke organisaties.
Samenwerking is nodig
De toekomst van digitale autonomie in Nederland zal sterk afhangen van de bereidheid van publieke organisaties om samen te werken en te investeren in alternatieve, Europese en Nederlandse infrastructuren. Het is niet alleen een technologische uitdaging, maar ook een strategische keuze om meer controle te behouden over data en technologieën die cruciaal zijn voor onze samenleving.
Aan de slag
Wat kunnen organisaties nu al doen om hun digitale autonomie te versterken?
- Herzie je IT-strategieën. Bekijk de hele tech-stack en bepaal in welke mate je afhankelijkheid tolereert van welke vertrouwde partner. Vertaal de strategie en concrete handvatten bij IT-keuzes en inkoop.
- Positioneer het thema digitale autonomie op bestuurlijk niveau. IT-ers, zorg voor een bestuurlijke sponsor.
- Neem digitale autonomie op in de ethische principes van je organisatie.
- Denk verder vooruit. Ga strategisch om het de lengte van IT-contracten. Houd je opties langer open. Zorg dat je mee kunt schakelen wanneer alternatieven voorhanden komen.
- Zoek de samenwerking op. Bundeling van krachten vergroot de kansen op doorbraken. Deel kennis, middelen en zorg dat je aangehaakt bent op nieuwe opties die beschikbaar komen.
- Spreek je uit, geef commitment. Nieuwe initiatieven en aanbieders hebben commitment van afname nodig van early adopters.
- Laaghangend fruit: Implementeer de HAVEN-standaard om nu al meer wendbaarheid te organiseren in je IT. Haven is een standaard voor platform-onafhankelijke cloud-hosting. Informatie over HAVEN vind je hier.
Kortom, neem regie
Digitale autonomie is geen louter technische uitdaging, maar ook een maatschappelijke en politieke vraag. De publieke sector moet niet slechts inspelen op technologische ontwikkelingen, maar ook actief de maatschappelijke en politieke gevolgen daarvan vormgeven. Het is hoogtijd om regie te nemen in onze digitale infrastructuur.