Tijdens de lunch nog snel even een kerstcadeau bestellen, een onderdeel voor je kast dat kapot is zelf printen, altijd met je vrienden verbonden, ook aan tafel bij het eten. Digitale technologie brengt nieuwe mogelijkheden met zich mee, maar ook nieuwe vraagstukken. Digitale diensten worden, bijvoorbeeld, vaak mogelijk gemaakt door gegevens van gebruikers te analyseren en hierop automatisch aanbod aan te passen. Dit kan handig zijn, maar ook ongewenste effecten met zich meebrengen: bepalen we zelf nog wel wat we kijken, kopen of lezen? 

Hoe beïnvloeden digitale ontwikkelingen onze samenleving en publieke waarden? Deze vraag stond centraal tijdens de werkconferentie georganiseerd door de Sociaal Economische Raad en het Rathenau Instituut op woensdag 6 december. In deze werkconferentie kwamen kennisinstellingen, publieke en private organisaties samen om hierover te discussiëren, een brede vertegenwoordiging van het maatschappelijk middenveld en het bedrijfsleven. Dit in de inspirerende ambiance van de raadszaal van SER. Wil Janssen en Marlies Rikken waren erbij om namens InnoValor mee te denken. De rondetafelgesprekken tijdens de werksessie richtten zich op zeven publieke waarden die mogelijk onder druk staan door digitale transformatie (zie ook de samenvatting van ‘Opwaarderen’ door SER):

• Privacy
• Autonomie
• Veiligheid en beveiliging
• Controle over technologie
• Menselijke waardigheid
• Rechtvaardigheid
• Machtsverhoudingen

Tijdens de gesprekken werd aan de ene kant veel gesproken over risico’s: sommige banen en beroepsgroepen worden mogelijk overbodig, ons gedrag wordt beïnvloed en onze gegevens worden niet altijd gebruikt voor de doeleinden waarvoor ze bedoeld zijn. Het kan hierdoor verleidelijk zijn om bedrijven die economische kansen zien en die ook pakken als “slecht” te zien; ze beïnvloeden ons koopgedrag, gebruiken onze gegevens en zorgen dat we onze baan verliezen. Een basale reactie kan zijn beperkend op te treden en overal regelgeving aan te verbinden. Tegelijk klonk ook een tegengeluid: we leven in een andere wereld dan 20 jaar geleden. Het is niet fout om nieuwe kansen te benutten; regelgeving kan innovatie juist ook verstikken.

We moeten leren omgaan met deze nieuwe werkelijkheid en een nieuwe manier van zaken doen. Nederland kan op zichzelf niet die nieuwe werkelijkheid bepalen. Hierbij hoort zeker een stuk waakzaamheid en kritische houding. Tegelijkertijd moeten we maatschappelijke meerwaarde realiseren. Door publieke en private organisaties samen te brengen en te werken aan de oplossingen. Een terechte vraag die dan ook gesteld werd aan tafel: wat doet u al in uw dagelijkse werk om dit soort vraagstukken aan te pakken?

Deze sessie was met name nog inventariserend: welke problemen of kansen hebben we het over in de digitale samenleving en hoe kijken wij naar de publieke waarden uit het rapport van Rathenau? Een tweede sessie in januari zal meer gaan over de stappen die we samen kunnen zetten.

Een stap hebben we als InnoValor, samen met bedrijven en overheden al gezet: we gaan bouwen aan een fundament voor veilige uitwisseling van persoonlijke data: een Personal Data Commons. Zo hopen we een basis te leggen waarbij zowel economische kansen kunnen worden benut door leveranciers van oplossingen als publieke belangen geborgd worden.